Jak interpretować wyniki doświadczeń?
Wykresy ilustrujące wyniki prowadzonych w Südzucker Polska doświadczeń to coś więcej niż sekwencja kolumn, którym odpowiada konkretna odmiana i osiągnięty przez nią poziom analizowanego parametru jakościowego. Często ignorowane opisy i dodatkowe informacje które towarzyszą prezentowanym tu wykresom, mogą stanowić podstawę do dyskusji nad każdą z odmian, jej miejscem w zestawieniu i jednocześnie prowokować do zadawania pytań o jej wybór w warunkach danego pola.
Poniżej wskazujemy najważniejsze elementy na jakie warto zwrócić uwagę podczas analizy dostarczonych przez nas wyników doświadczeń:
% wzorca – czym jest?
Prezentowane przez nas wyniki doświadczeń nie odnoszą się do bezwzględnych wartości charakteryzujących analizowaną cechę testowanych odmian czy programów ochronnych. Dlatego też na skali osi pionowej nie spotkamy przedziału wartości typowych dla chociażby polaryzacji czy technologicznego plonu cukru.
Testowane parametry poszczególnych odmian czy wariantów doświadczenia, porównywane są ze wzorcem, który w naszym przypadku jest wartością średnią, ze wszystkich wyników prezentowanego parametru otrzymanych w poszczególnych wariantach czy odmianach zestawionych w danym doświadczeniu.
Przykładowo:
Gdy porównujemy ze sobą dwie odmiany które osiągnęły kolejno 60 i 80 t korzeni buraka z hektara, wartością wzorcową, stanowiącą punkt odniesienia dla testowanych odmian jest 70t/ha, a więc średnia z testowanych odmian. 70 t/ha to nasze 100% wzorca. Korzystając z proporcji łatwo możemy wyliczyć jaki % wzorca stanowią przytoczone wyżej plony korzeni 60 i 80 t/ha (będą to kolejno 85,7% wzorca oraz 114,3% wzorca).
Tym samym mając podaną przy wykresie wartość bezwzględną dla 100% wzorca, jak również % wzorca testowanych odmian czy wariantów doświadczenia możemy łatwo wyliczyć ich wartości bezwzględne.
Definicja % wzorca jest umowna i może różnić się w zależności od instytucji, która dostarcza wyniki badań. W Centralnym Ośrodku Badań Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) wzorcem jest średnia z czterech wybranych komisyjnie odmian, zwanych dalej wzorcowymi. Już taki element jest w stanie rzutować na osiągane przez daną odmianę wyniki i klasyfikować ją jako lepszą lub gorszą niż przyjęty wzorzec.
Oznaczenie odmian dostarczonych przez hodowcę (H)
Kolejnym elementem zwracającym uwagę podczas analizy doświadczeń odmianowych jest symbol H.
Stoją za nim nasiona odmian buraka cukrowego, które nie zostały pobrane z partii produkcyjnych nasion dostarczonych do magazynów Südzucker Polska, a jedynie dostarczone w niewielkich ilościach jako materiał do badań przez danego hodowcę. Sytuacja w której to hodowca sam dostarcza konkretne nasiona do badań wynika z faktu, iż część odmian w momencie zakładania doświadczeń, nie jest dostępna dla naszych plantatorów (tym samym nie możemy ich pobrać z magazynu), a same doświadczenia mają na celu przeprowadzenie ich oceny przydatności na tle konkurencji. Musimy mieć na względzie, że taka praktyka, może nie stwarzać w pełni równych szans dla wszystkich testowanych odmian. Odnotowujemy przypadki w których dana odmiana, osiągała w pierwszym roku badań lepsze wyniki będąc dostarczoną bezpośrednio przez hodowcę, niż w kolejnym roku kiedy nasiona do badań pobrane zostały z partii produkcyjnych. Jednocześnie należy w tym miejscu podkreślić, że takie rozbieżności nie są regułą, tym samym pozostaje jedynie spekulować, czy nasiona danej odmiany dostarczone przez hodowcę celowo lub nie posiadały lepsze cechy jakościowe od swoich odpowiedników z partii produkcyjnej.
Stabilność odmian w badaniach wieloletnich
Praca w rolnictwie w swej naturze cechuje się dużą nieprzewidywalnością i każdy stabilny element związany z planowaniem działań w obszarze produkcji rolnej powinien być odbierany pozytywnie przez plantatorów. Przykładem może być gwarancja zbytu czy chociażby znane ceny środków ochrony roślin na dany sezon. Nie inaczej powinno być ze stabilnością odmian buraka wysiewanych na polu. Analizując wieloletnie badania odmianowe, warto zwrócić uwagę na poziom rozbieżności jaki cechuje daną odmianę. Odległości pomiędzy dwoma lub trzema punktami na wykresie, stanowiącymi wyniki danej odmiany w poszczególnych latach są miarą stabilności danej odmiany – im bardziej punkty położone są blisko siebie, tym bardziej odmiana jest stabilna.
Właśnie dlatego posługiwanie się wspomnianym wcześniej % wzorca, pomaga nam w łatwym porównywaniu odmian w układzie badań wieloletnich. % wzorca stanowi tu punkt odniesienia dla testowanej odmiany, pozwalający zdefiniować jest stabilność parametrów bez względu na przebieg pogody w danym roku, a tym samym daje plantatorowi informacje o poziomie przewidywalności i powtarzalności jej cech poddanych analizie.
Poziom błędu statystycznego (NRI%)
Wykresy z wynikami doświadczeń, które oddajemy w Państwa ręce dużo mówią o jakości testowanych odmian czy programów ochronnych. Natomiast parametrem który definiuje jakość przeprowadzonych badań jest poziom błędu statystycznego. Jego wartość wskazuje na to, jak bardzo w świetle naszych statystyk mogą różnić się otrzymane wyniki. By lepiej zrozumieć to czym jest poziom błędu statystycznego, posłużmy się przykładem:
Jeżeli wyniki danego doświadczenia obarczone są 5% poziomem błędu statystycznego a poziom % wzorca dla dwóch porównywanych odmian/wariantów doświadczenia wynosi kolejno 90 i 100 to różnice badanej w doświadczeniu cechy są w tym przypadku statystycznie istotne. Innymi słowy w świetle prowadzonych przez nas doświadczeń, nie zachodzi możliwość, by kolejność testowanych wariantów w zestawionych wynikach uległa zmianie. Przeciwnie rzecz ma się, gdy testowane warianty doświadczenia różnią się od siebie mniej, niż o wartość poziomu błędu statystycznego. Wówczas możliwe jest, że w praktyce przykładowe odmiany zamienią się miejscami w zestawieniu.
Dlatego też dział doświadczeń Südzucker Polska, dokłada wszelkich starań by zminimalizować poziom błędu statystycznego, który kształtowany jest przez poziom precyzji w zakładaniu poletek doświadczalnych, dbałość o ich właściwy wymiar i obsadę, zachowywanie jednolitych warunków do wzrostu buraków poprzez usuwanie chwastów i poprawne wykonywanie zabiegów ochronnych, a także dokładny zbiór.
Także ilość lokalizacji, gdzie prowadzone są doświadczenia przekłada się na poziom błędu statystycznego. Im większa liczba prób, tym mniejszy poziom błędu statystycznego. Dlatego też dla kluczowych doświadczeń odmianowych, poletka zakładane są aż w ośmiu lokalizacjach w całej rozciągłości rejonu działania Südzucker Polska.
W każdej lokalizacji dana odmiana czy testowany wariant ochrony wysiewany jest w czterech powtórzeniach.